Kuzo zonke izinto eziphilayo zendalo kukho ibhalansi yendalo kunye nokuhamba kwamandla phakathi kwendalo ebonakalayo kunye nezinto eziphilayo. Yaziwa njenge itsheyina lokutya, ikhonkco lokutya okanye ikhonkco lokutya kule ndlela yokuhambisa izinto eziphilayo kunye namandla ngeentlobo ezahlukeneyo zezidalwa eziphilayo ezenza indawo yendalo okanye inkqubo yendalo. Oku kwenza ukuba ikhonkco lokutya libe yenye yezona zinto zibaluleke kakhulu kwindalo ukuze zisinde kunye nophuhliso.
Ke ngoko, siza kunikezela eli nqaku ukuba likuxelele ngazo zonke iimpawu, ukubaluleka kunye nohlobo lokutya.
Iimpawu eziphambili
Kufuneka kuthathelwe ingqalelo ukuba lonke uluntu lwendalo lwenziwe ngeendlela ezahlukeneyo zobomi. Izinto eziphilayo ezahlukileyo ezihlala kwindalo zihambelana nenye kunye nokusingqongileyo. Oku kuthetha ukuba kwafuneka babelane ngendawo yokuhlala kwaye bakhuphisane ukuze baphile kwaye bavelise kwakhona. Ukutya yenye yezinto eziphambili ekusindisweni kweentlobo. Ke ngoko, kukho izinto eziphilayo ezithile bondla utyani, abanye bangamarhamncwa kunye nezinye izinto ezihlaziya izilwanyana. Isekethe yonke edla ngokubandakanya ukusinda kwezinto eziphilayo ngokutshintshiselana ngezinto eziphilayo ezithathwa njengezondlo kunye namandla afunyenwe kolu tshintshiselwano lwezinto eziphilayo ziqondwa njengetyathiki yetropiki.
Ikhonkco lokutya lenziwe ngamakhonkco ahlukeneyo kuxhomekeke kuhlobo lomsebenzi ozalisekiswa ngumntu ngamnye ophilayo. Ngale ndlela, singathetha ngabavelisi, abathengi kunye nokubola ngaphakathi kwityathanga lokutya. Masibone ukuba yeyiphi imisebenzi eyahlukeneyo ezalisekiswa zizinto eziphilayo kwityathanga lokutya:
- Abavelisi: banoxanduva lokondla zonke ezinye izinto eziphilayo besebenzisa izinto ezingaphiliyo kunye nomthombo wamandla njengokukhanya kwelanga kuphuhliso lwabo. Umzekelo, ngokusebenzisa ifotosinthesisi, izityalo ziyakwazi ukufunxa izondlo. Izityalo zisebenza njengokutya kwezinye izinto eziphilayo.
- Abathengi: Zizo ezo zitya izinto eziphilayo zezinye izinto eziphilayo. Ezi zinto ziphilayo zinokuba ngabavelisi okanye abanye abathengi. Kule meko, baya kusebenza njengezilwanyana. Kuxhomekeka kwimeko, sinokubiza abathengi njengeziprayimari nezizisekondari.
- Abaqhekezi: Zizo ezo zinoxanduva lokutya ukubola kwezinto eziphilayo ukuze zinciphise ezona zinto zisisiseko. Ezi ziboli ikakhulu fungi, ibacteria yezinambuzane ezikhoyo kwindalo.
Itsheyina lokutya
Kufuneka kuthathelwe ingqalelo ukuba ukufikelela kumthengi wokugqibela, kukho inxenye yobushushu ekuhanjisweni komcimbi. Ikhonkco ngalinye kwityathanga lokutya okanye amanqanaba ngumjikelo ogcina ibhalansi ethile. Ingxaki yetyathanga lokutya ngumntu. Ungenelelo lomntu okanye uhlobo oluthile lwengozi yendalo kubangela ukungalingani kwikhonkco lokutya elinakho ukucima iintlobo. Ziyakwazi ukuvelisa umonakalo wexesha elide.
Ezona mpembelelo zendalo zenzeka kuthotho lokutya lwendalo kungenxa yeentlobo zezityalo ezingenelelayo. Ezi ntlobo zezona zisusa iintlobo zalapha ekhaya. Kungenzeka kwakhona xa ezinye izilwanyana eziphambili zicinywe ukukhusela ukungabikho kokuphazamiseka kwezinye iintlobo ezincinci. Kwimeko yabantu, ukwehla kwenani lengcuka yaseIberia kubangela ukwanda kwemivundla. Le mivundla yiyo eyenza umonakalo kwizityalo.
Kukho amatyathanga okutya apho ipesenti yamandla ilahlekile njengoko idlula ukusuka kwelinye ikhonkco ukuya kwelinye. Le yeyona ixhaphakileyo. Ke ngoko, xa ikhonkco lokugqibela lomthengi lifikelelwe, indawo ebalulekileyo yokuhanjiswa kwemicimbi ilahlekile. Ukubuya, amandla ekhemikhali aguqulwa ukusuka kwithishu enye ukuya kwenye. Ingcuka ayityi ingca, kodwa itya imivundla, ethi yona itye ingca. Amandla engca afikelela kwingcuka ngendlela eguqulweyo. Nangona inokuthi ilahlekelwe ngamandla ayo apha endleleni, ekugqibeleni ingcuka ifaka iipropathi zayo.
Iindidi zetyathanga lokutya
Siza kubonisa ukuba zeziphi iintlobo eziphambili zokutya ezikhoyo. Ngokutsho yokuhlala, apho zenzeka, singathetha iintlobo ezimbini imixokelelwane trophic:
- Amatyathanga okutya asemhlabeni: Zizo ezo zenzeka kwimimandla yeshelfu yelizwekazi. Ziyakwenzeka kwakhona phantsi komhlaba. Umzekelo, sifumana i-trophic calderas yentlango, ihlathi elishisayo, njl.
- Amatyathanga okutya emanzini: zezo zenzeka kubume baselwandle okanye bamachibi. Ngokuqhelekileyo zenziwa zizidalwa eziye zaqhelana nobomi bamanzi. Iindawo ezingaphantsi kolwandle zinokufumaneka apho kukhula khona ikhonkco. Imimandla eselunxwemeni kunye neendawo ezinenzonzobila zikwizinto zasemanzini.
Amanqanaba e-trophic ngalawo abonisa iinxalenye ezahlukeneyo kwimveliso kunye notshintshiselwano lwezinto. Uluhlu ngalunye lokutya lwaziwa njengenqanaba le-trophic. Iindidi ezahlukeneyo ezinoxanduva lokwabelana ngomsebenzi wesondlo kunye nendlela yesondlo zezo zihlala kwisekethe yokutya yonke yendalo.
Oku kuthetha ukuba amanqanaba e-trophic ahlukeneyo anokuba zezi zilandelayo:
- Abavelisi: zezo ntlobo zobomi ezinokukhuliswa ngendlela ye-autotrophic. Oku kuthetha ukuba bayakwazi ukuzenzela ukutya kwabo.
- Abathengi: zizinto eziphilayo kunye neheterotrophic ekufuneka zisebenzise izinto eziphilayo ukuze zizondle. Bahlulwe baba zii-rungs ezi-4 zilandelayo: eziziiprayimari, ezasesekondari, ezamabanga aphakamileyo kunye neekota. Ezona ziphambili zezo zitya imifuno etyisa abavelisi. Ezisekondari zezo zitya abanye abathengi bokuqala kodwa zizilwanyana ezincinci. Amaziko emfundo ephakamileyo zezilwanyana ezizizilwanyana ezihlasela abathengi abasekondari. Okanye ii-Quaternaries zezo zizilwanyana ezinkulu ezondla kubathengi abakumgangatho ophezulu okanye wesibini kwaye abanazirhamncwa zendalo.
- Abaqhekezi: Kunokuthiwa liSebe lezendalo lokurisayikilisha. Itya inkunkuma kunye nokubola kwezinto eziphilayo. Oku kunceda ukunciphisa umba kwezona zinto zisisiseko. Amanye amagama ama-decomposers yi-detritophages kunye ne-saprophages.
Ndiyathemba ukuba ngale ngcaciso ungafunda ngakumbi malunga nokutya kunye nokubaluleka kwayo kwindalo.