Icho chinhu icho vanhu vazhinji vakashamisika pamusoro pemazana emakore apfuura. Nekudaro, mubvunzo hauna kugadzirwa zvakanaka, nekuti magetsi anoitika mune zvakasikwa, saka haina kugadzirwa nemumwe munhu. Izvo zvaive zvakatorwa kune imwe nhanho kuti ishandise sekushandisa uye nekupa mwenje mukati merima husiku. Nekuremekedza ndiani akawana magetsi, kune zvakawanda zvisizvo zvisirizvo zvinoparadzirwa nemambure uye neshoko remuromo.
Muchinyorwa chino tichajekesa kusahadzika kwese nekusimbisa zvimwe zvitendero zvisirizvo zviri munharaunda yanhasi. Iwe unoda kuziva ndiani akanyatso kuwana magetsi? Ramba uchiverenga nekuti tinokuudza zvese zvakadzama.
Nhoroondo yemagetsi
Vamwe vanofunga kuti anowana magetsi ndiBenjamin Franklin. Nekudaro, izvi hazvisizvo chaizvo. Icho chaicho chimwe chinhu chakasiyana. Ichokwadi kuti uyu Franklin anga achiedza kuedza kuwana magetsi, asi ivo vakangobatsira kubatanidza magetsi kuvanhu nemheni inogadzirwa mune zvakasikwa. Kubatana uku kwakabatsira zvakanyanya kugadzirwa kwemagetsi, asi haasi iye akazviwana.
Nhoroondo yemagetsi yakanyanya kuomarara, sezvo iri basa rekuziva chinhu chinogona kukuuraya iwe kana uchinge wasangana nacho uye icho muchimiro chave kutyiwa kwezviuru zvemakore. Nhoroondo inodzokera kumashure anopfuura zviuru zviviri zvemakore.
VaGiriki vekare muna 600 BC vakaona kuti kana vakakwesha dehwe remhuka nebwe remuti zvakakonzera mhando yekukwezva pakati pavo. Izvi ndizvo zvinozivikanwa semagetsi emagetsi. Naizvozvo, ikozvino kubva panguva ino mhando yemagetsi yanga ichizivikanwa. Pamwe haisiri magetsi anoshandira kupa mwenje kumaguta, asi ichokwadi kuti kutsvagisa uye kuda kuziva kwakatanga kukura ipapo.
Vamwe vanzveri uye vanochera matongo vakawana ngarava dzakafukidzwa nendarira dzaigona kushanda semabhatiri kujekesa nzvimbo dzekare dzeRoma. Saka zvese izvi zvinodzokera kumashure zvakanyanya kupfuura iwe zvaungafunge.
Kare muzana ramakore regumi nemanomwe ndipo pakawanikwa zvimwe zvakawanda pamusoro pemagetsi sekuziva kwedu nhasi. Chinhu chekutanga chakagadzirwa chaive chemagetsi jenareta, sezvo rudzi urwu rwesimba rwaizivikanwa zvakanyanya.
Vanoverengeka vakakosha vaongorori
Kutenda kune ruzivo nezve mashandiro emagetsi emagetsi, zvimwe zvigadzirwa zvinogona kusarudzwa senge izvo zvatinoziva nhasi: insulators uye makondakita. Ichi chaive chimwe chinhu chakasiyana uye chinoshamisa panguva yavakange vari. Nekuda kwekuvandudzwa uku, zvaive zvichikwanisika kuziva nzira yekunyatsoongorora magetsi kubva kune zvinogadzirisa zvinhu uye kuti gare gare uvake zvimwe zvakachengeteka zvivakwa zvine insulating zvinhu.
Muna 1600, izwi rekuti 'magetsi"by Chirungu chiremba William Gilbert uye yainongedzera kusimba raishandiswa nezvimwe zvinhu pavanokweshana.
Mushure maizvozvo, musayendisiti wechiChirungu anonzi Thomas Browne Akanyora mabhuku akati wandei umo akatsanangura tsvagiridzo dzese dzaakaita zvichienderana nemagetsi sekureva kwaGilbert.
Apa ndipo patinosvika pachikamu chinozivikanwa zvakanyanya munharaunda yese. Zviri nezvaBenjamin Franklin. Muna 1752 musayendisiti uyu aiyedza kaiti, kiyi uye kuvepo kwekutinhira kwemheni. Nechiedzo ichi chesainzi icho munhu wese anofunga kwaive kuwanikwa kwemagetsi, chaive chinhu kunze kwekuratidzira kuti bheni yemheni uye madiki marimi akasvetuka kubva kukiti aive akafanana.
Yakanga isiri kusvikira gare gare iyo Alessandro volta akawana mamwe maitiro emakemikari anogona kukonzera kugadzirwa kwemagetsi. Nekuda kweichi chiedzwa uye kemesitiri, iyo voltaic sero rakavakwa muna 1800. Sero iri rinokwanisa kuburitsa inogara magetsi magetsi. Naizvozvo, zvinogona kutaurwa kuti Volta ndiye wekutanga muongorori anokwanisa kugadzira kuyerera kwemazuva ese kwemagetsi emagetsi uye simba. Akashandisawo ruzivo rwakawanikwa kubva kune vamwe vaongorori nezvezvakanaka uye zvisina kunaka mari yekubatanidza Nekudaro akagadzira iyo voltage pamusoro pavo.
Magetsi emazuva ano
Tave kutosvika pakuwanikwa kwemagetsi sekuziva kwedu nhasi. Muna 1831 magetsi akave anobatsira tekinoroji nekuda kwekuwanikwa kwe Michael Faraday. Uyu musayendisiti akakwanisa kugadzira dynamo yemagetsi. Iyo jenareta yemagetsi uye yakabatsira kugadzirisa mamwe matambudziko nekugadzira magetsi uchienderera.
Nekuwanikwa kwaFaraday, Thomas Edison aive mundiro kugadzirwa kweyekutanga incandescent filament mwenje girobhu mugore ra1878. Ndepano pano paka goneswa girobhu sekuziva kwedu nhasi. Iwo mababu akange atogadzirwa nevamwe, asi iyo incandescent ndiyo yekutanga yaive neinoshanda uye inobatsira kushandisa kupa mwenje kwemaawa mazhinji.
Kune rimwe divi, musayendisiti Joseph Swan akagadzirawo imwe Incandescent girobhu racho uye, pamwe chete, vakagadzira kambani kwavakagadzira mwenje wekutanga wemagetsi. Aya marambi anoshandisa yakananga yazvino kupa mwenje kune yekutanga magetsi emagetsi emigwagwa mumigwagwa yeNew York munaGunyana 1882.
Ndiani Chaizvo Akawana Magetsi?
Pakutanga kwa1900 yaive riini mainjiniya Nikola Tesla akazvitorera pake pake kuti ashandure simba riite chimwe chinhu chekutengesa zvachose. Akashanda padivi paEdison uye akazogadzira mapurani ekuchinja magetsi. Iye anozivikanwa nebasa rake rakanakisa nekuchinjisa zvazvino izvo zvakatungamira mukugadzirwa kweiyo polyphase nzira yekuparadzira yakadai seinozivikanwa nhasi.
Gare gare, George Westinghouse akatenga mota yaTesla yepamutemo kuti agone kuigadzira uye kuitengesa, kugadzira inochinja yazvino padanho hombe. Izvi zvigadzirwa zvakaratidza kune vanhu kuti magetsi ekutengesa aifanira kunge achivakirwa pakushandura zvazvino uye kwete kunanga izvozvi.
Sezvauri kuona, kana zvasvika kune akawana magetsi, hazvigone kutaurwa kana kutumidzwa zita rekuti anga ari munhu mumwe chete. Sezvo ivo vave nekukwanisa kuwana, ibasa rezviuru zvemakore uye kutora chikamu kwevakawanda vaongorori kubva kunzvimbo dzakasiyana nenzvimbo dzeruzivo. Magetsi chinhu chakasimudzira zvikuru hupenyu hwevanhu uye tinofanirwa kutenda kuvanhu vese ava nekukwanisa kuita izvi.