Dị ka anyị hụrụ n’isiokwu ahụ Ọganihu akụ na ụba ma ọ bụ nkwado gburugburu ebe obibi?Enwere ndị kwenyere na uto akụ na ụba enweghị njedebe n'oge. Ma eziokwu dịtụ iche. Ọganihu akụ na ụba dabere na nrigbu na ojiji nke akụ sitere n'okike nke ụwa anyị na-enye anyị. Ma ndị ahụ akụrụngwa nwere oke na usoro mmụgharị ha ga-adị ala karịa ọnụego nrigbu iji nọgide na-erigbu ha. A maara njedebe ahụ dịka oke ụwa.
Ndi mmadu, mgbe mgbanwe nke ulo oru, emeela ka onu ogugu ndi mmadu karie nke a ma mee ka ndi mmadu na-erigbu ihe ndi ozo. Nrigbu ahụ buru ibu nke ukwuu agafeworị ikike ibu nke ihe ndị e kere eke, na-eduga na mmebi nke obibi.
Enwere ókè ala 9: Ọnụọgụ mkpochapụ anụmanụ, mgbanwe ihu igwe, mmebi ozone oyi, mmiri acidification, biogeochemical fluxes, iji mmiri ọhụrụ eme ihe, mgbanwe na sistemu ụwa, ọnwụ nke ihe ndị dị ndụ na ọrụ ya na ihe ọhụrụ.
Taa usoro ihe oriri na usoro nke usoro akụnụba anyị emeela anọ nke ókè-ala iteghete. Ihe ndị a bụ ihe na-ekwe nkwa ịrụ ọrụ kwesịrị ekwesị nke ụwa na sistemụ ya niile dị mgbagwoju anya na-arụ ọrụ na ezi uche ziri ezi.
Mgbanwe ihu igwe, ọnụego mkpochapu nke ụdị, mgbanwe n'iji ala na usoro biogeochemical nke phosphorus na nitrogen bụ usoro ndị gaferela. Nke a pụtara na enwekwu ihe ize ndụ nke gụnyere ịga n'ihu na-arụ ọrụ ụmụ mmadụ na ọnụego a. Fọdụ nyocha sayensị na-arụ ọrụ iji gosi ma ojiji nke mmiri ọ freshụ isụ akarịala ma tinye ya na ndepụta nke oke mbara ala gafere oke mbata nchekwa.
Nature nwere uzo nke inwe ike itinye ihe ndi mmadu metutara na usoro okike ya ma obu ekele maka ihe omuma ndi a na ndu ndi mmadu na-eme ka uwa anyi guzosie ike ruo otutu afo anyi nwere ike ibi "nkwekọrita". Otú ọ dị, enwere a na-ejighị n'aka na ndị ọkà mmụta sayensị tupu mmetụta nke ịgwagbu usoro ndị a na-eme ka ụwa kwụsie ike nwere ike ibute. Ọ bụ ya mere anyị ji achọpụta onwe anyị n'ọdịnihu na-ejighị n'aka nke nwere ike iso mgbanwe a na-enweghị ike ịgbanwe agbanwe na akụ anyị dabere na ndụ.
Banyere oke mmiri dị mma, a na-amụ usoro nchekwa maka iji mmiri eme ihe. Ihe amara site na ndu Planet Index, bu na mmiri ohuru n’egosi na o fuola Pasent 81 nke ndị bi n’agbata afọ 1970 na 2012.
N'aka nke ọzọ, a na-amachi njedebe nke mgbanwe ihu igwe site na itinye uche nke CO2 na ikuku na ikuku gas ndị ọzọ. Anyị nwekwara oke mmụba nke ogo abụọ na ogo okpomọkụ zuru ụwa ọnụ. Maka nke a, ọnụọgụ kachasị nke CO2 agaghị agabiga 400 ppm. Otú ọ dị, emeela ka njedebe ịba ụba ejirila okpukpu abụọ n'usoro.
Enwere ikike mbara ala ndị ọzọ nke na-enye enweghị mmakọ nke sayensị ka ana atụ ha ma na-edekọ ha. Ọmụmaatụ, enweghị ọrụ nke obibi ọ siri ike karị ịtụ. Ọdịdị nke ngwaahịa ọhụrụ, dị ka ihe ndị na-agbanwe ihe na-akpata mkpụrụ ndụ ihe nketa ma ọ bụ ihe mkpofu redio, bụkwa oke nke mbara ala nke siri ike ịlele na ịdebe ndekọ ma ọ bụ ịmepụta ihe ga-ebute oke.
Uru, dị ka a pụrụ isi kwuo ya, bụ nke ahụ oke ala nile nwere njikọta. Ihe ndi di ndu na onodu ubochi bu ihe abuo nke na akwagide onodu udo nke uwa choro igha ndu anyi ndu. Ihe ndị a bụ ndị nwere ike ịnagide mmetụta nke oke mbara ala ọzọ. Nke ahụ bụ, usoro okike nke nwere ụdị ndụ dị iche iche nke nwere ọtụtụ ọnụọgụ, nwere ike imeri mmetụta na anyị na-akpasu ya iwe, ebe enwere mmekọrịta na ịdabere karịa n’etiti ha.
Enwere ike igbanwe mgbanwe ụfọdụ na oke mbara ala site na iji usoro siri ike na oge zuru oke, dịka o mere na mbelata oghere na ozone oyi mgbe Protocol nke Montreal na usoro iji wepu chlorofluorocarbons (CFCs) na friji na sistemu aerosol. N'ọnọdụ ndị ọzọ, enwere ike ịkwụsị nsogbu ahụ, mana mgbake dịka nke a agaghị ekwe omume, dịka ọ na-eme na mkpochapụ nke ụdị.
Mana ihe anyị kwesiri iburu n'uche bụ na ihe ọ bụla anyị mere, anyị ga-aga n'ihu na-agbanwe ụwaỌ bụ ya mere anyị ji ekwenye na mgbanwe ndị a abụghị ihe a na-apụghị ịgbanwe agbanwe ma nye anyị ohere ịnọgide na-anụ ụtọ ọnọdụ anyị bi na ya ugbu a.
Bụrụ onye mbụ ịza ajụjụ